Mistrz manewru. Generał broni Stanisław Maczek 1892–1994
Jerzy Majka
Od drugiego roku życia byłam wychowywana przez generała Maczka oraz jego żonę Zofię. Dostrzegam wyraźne podobieństwo między dobrze mi znanym i kochanym dziadkiem a wojskowym opisanym w tej wspaniałej książce. „Mistrz manewru” to fascynująca opowieść o życiu i historii kampanii wojennych generała Stanisława Maczka. To ciekawy opis, który zainteresuje nie tylko historyków. Autor doskonale oddaje charakter generała, ożywia go, podkreśla jego talenty wojskowe, a zwłaszcza umiejętność dostrzeżenia i wykorzystania pojawiającej się szansy. [KAROLINA MACZEK-SKILLEN, wnuczka generała Stanisława Maczka]
Wspomnienia z lat 1803–1863
Leon Sapieha
Leon książę Sapieha (1803–1878) to jedna z najwybitniejszych postaci XIX w. Polityk, pierwszy Marszałek Sejmu Krajowego Galicji, jeden z dowódców powstania listopadowego na Wołyniu, odznaczony za bohaterstwo Orderem Virtuti Militari (1831). Po klęsce powstania i konfiskacie dóbr kodeńskich, zamieszkał na stałe w Galicji, czyniąc zakupiony zamek w Krasiczynie swą siedzibą rodową. Był znakomitym gospodarzem, inicjatorem rozwoju gospodarczego kraju, patriotą, który poświęcił swe życie odrodzeniu ojczyzny.
We ,,Wspomnieniach" odnajdujemy zapis losów arystokraty na tle historycznych wydarzeń XIX w. – od lat dziecięcych, przypadających na czasy wojen napoleońskich, przez młodość i naukę w Paryżu, udział w powstaniu 1830 r., kilkanaście lat służby ojczyźnie jako marszałek krajowy, a potem prezes licznych instytucji finansowych. Zapisy księcia Sapiehy urywają się w 1863 r., zapewne wiek i choroba nie pozwoliły mu prowadzić ich dalej.
Reprint wydania z 1914 r, format: 160x240 mm, 400 stron, oprawa twarda
Ignacy Łukasiewicz. Szejk z Galicji
Włodzimierz Bonusiak
Nowe, uzupełnione wznowienie pierwszej i jedynej do tej pory pełnej biografii Ignacego Łukasiewicza (1822–1882) – wielkiego polskiego patrioty, konspiratora, działacza niepodległościowego, filantropa, sprawnego menedżera, a przede wszystkim farmaceuty, naukowca, pioniera przemysłu naftowego i wynalazcy lampy naftowej.
Format: 165x245 mm
Liczba stron: 168
Oprawa twarda
Dodruk 2021
Generał brygady Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz 1890-1969 z Aneksem Lubelskim
Jerzy Majka
Nowe, uzupełnione o Aneks Lubelski – dotyczący historii rodziny Wieczorkiewicz, wydanie biografii Generała Wieczorkiewicza. Urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Od 1911 do 1914 był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich. Przybrał wówczas pseudonim Rene Scewola, który potem stał się częścią jego nazwiska. W 1912 roku po odbyciu oficerskiego szkolenia wojskowego mianowany został podporucznikiem. Od 6 sierpnia 1914 do lipca 1917 służył w Legionach Polskich. Szczególnie wyróżnił się w bitwie pod Konarami. W 1915 roku awansowany do stopnia kapitana piechoty, obejmuje dowództwo III batalionu 1 pułku piechoty. W Wojsku Polskim od 1918, awansowany do stopnia majora. W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył na czele 9 pp Leg, a w ostatniej fazie wojny dowodził VI Brygadą Piechoty i w zastępstwie 3 Dywizją Piechoty. W 1921 stanął na czele Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Od 1923 był dowódcą 31 pułku Strzelców Kaniowskich. W latach 1923–1925 studiował w Akademii Wojskowej w Paryżu. W czerwcu 1926 zastąpił generała brygady Jana Hempla na stanowisku dowódcy 24 Dywizji Piechoty i Garnizonu Jarosław. W 1927 roku mianowany generałem brygady. W Jarosławiu działał aktywnie na rzecz rozwoju kultury, ochrony zabytków (członek Okręgowej Komisji Konserwatorskiej) i sportu. Stał na czele delegatury Ligi Morskiej i Kolonialnej. Był honorowym prezesem wojskowego klubu sportowego „Ognisko” i patronował Oddziałowi Związku Strzeleckiego „Strzelec”. W 1935–1939 był pierwszym przewodniczącym Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia i kierował sekcją konserwacji zabytków (1935–1939). Od 12 października 1935 do wybuchu II wojny światowej był dowódcą Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. W maju 1936 został prezesem zarządu Okręgowego Towarzystwa Przyjaciół Związku Strzeleckiego w Przemyślu. W czasie kampanii wrześniowej był dowódcą etapów najpierw Armii „Kraków”, a następnie Armii „Karpaty”. W 1940 przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie służył w Inspektoracie Wyszkolenia Naczelnego Wodza. Po klęsce Francji działał w ruchu oporu. Działał też w organizacjach polonijnych. W 1943 roku osiedlił się w Szwajcarii, pracował w Towarzystwie Asekuracyjnym. Zmarł w Genewie.
Julian Dąbek. Biografia nauczyciela i żołnierza
Zygmunt Kubrak
Autor książki dr Zygmunt Kubrak, niestrudzony badacz dziejów ziemi kresowej czasów nowożytnych i najnowszych, najwięcej swych prac naukowych poświęcił okresowi II wojny światowej. Tym razem książka jego związana została z biografią Juliana Dąbka (1902–1992), młodszego brata słynnego Obrońcy Wybrzeża płka Stanisława Dąbka. Publikacja to szczególna pod względem tematyki i sposobu jej realizacji – to dzieje człowieka wyrosłego z ludu, nauczyciela i żołnierza bez szlifów oficerskich, którego wichry historii porwały w bezmiar wydarzeń (trzecie powstanie śląskie z 1921 r., kampania wrześniowa, potem straszny czas więzień NKWD, łagry Syberii, wreszcie wybawienie żołnierza-tułacza w Armii Polskiej gen. W. Andersa, a potem pobyt na Zachodzie). Dzieje Juliana Dąbka skreślone przez dra Zygmunta Kubraka mają wielką wartość naukową, bo wnoszą do historiografii, do polskiej pamięci publicznej, tak ważny materiał poznawczy o polskich drogach prowadzących do wolności Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, mimo przejściowych klęsk i załamań. Książkę tę polecam każdemu, by mógł się nakarmić dumą bycia Polakiem. (z recenzji Prof. UR dr hab. Józefa Półćwiartka)
Mistrz manewru Generał broni Stanisław Maczek
Jerzy Majka
Stanisław Maczek „jeden z najtęższych polskich dowódców drugiej wojny światowej”, jak napisał o nim znany historyk wojskowości gen. Marian Kukiel, był postacią wyjątkowego formatu. Studiował filozofię i polonistykę, a został zawodowym wojskowym i w mundurze spędził 33 lata życia. W wojnach „O niepodległość i granice” wykazał się wielką pomysłowością i walecznością, będąc pierwszy oficerem WP awansowanym na wyższy stopień przez Naczelnego Wodza na polu bitwy. Był dowódcą pierwszych polskich formacji pancerno-motorowych, na czele których walczył w trzech kampaniach, na terenie kilku krajów, od pierwszego do ostatniego dnia II wojny światowej. „W nagrodę” pozbawiono go obywatelstwa polskiego i na emigracyjny chleb zarabiać musiał jako sprzedawca i barman. Doczekał jednak zmian ustrojowych w Polsce i symbolicznego bodaj zadośćuczynienia doznanych krzywd.
Zlecane zadania bojowe, gdy tylko było to możliwe, starał się rozwiązać przez umiejętny manewr, zaskoczenie, oskrzydlenie przeciwnika. Jako wybitny dowódca, znalazł trwałe miejsce w dziejach oręża polskiego. Niniejsza praca jest zwięzłą, ale bogato udokumentowaną biografią wojskową Generała. Jej celem było przedstawienie najważniejszych etapów życia gen. Maczka, wzbogaconych o jego własne sądy i wypowiedzi.
Generał brygady Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz 1890-1969. Krótka biografia wojskowa
Jerzy Majka
Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Od 1911 do 1914 był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich. Przybrał wówczas pseudonim Rene Scewola, który potem stał się częścią jego nazwiska. W 1912 roku po odbyciu oficerskiego szkolenia wojskowego mianowany został podporucznikiem. Od 6 sierpnia 1914 do lipca 1917 służył w Legionach Polskich. Szczególnie wyróżnił się w bitwie pod Konarami. W 1915 roku awansowany do stopnia kapitana piechoty, obejmuje dowództwo III batalionu 1 pułku piechoty. W Wojsku Polskim od 1918, awansowany do stopnia majora. W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył na czele 9 pp Leg, a w ostatniej fazie wojny dowodził VI Brygadą Piechoty i w zastępstwie 3 Dywizją Piechoty. W 1921 stanął na czele Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Od 1923 był dowódcą 31 pułku Strzelców Kaniowskich. W latach 1923–1925 studiował w Akademii Wojskowej w Paryżu. W czerwcu 1926 zastąpił generała brygady Jana Hempla na stanowisku dowódcy 24 Dywizji Piechoty i Garnizonu Jarosław. W 1927 roku mianowany generałem brygady. W Jarosławiu działał aktywnie na rzecz rozwoju kultury, ochrony zabytków (członek Okręgowej Komisji Konserwatorskiej) i sportu. Stał na czele delegatury Ligi Morskiej i Kolonialnej. Był honorowym prezesem wojskowego klubu sportowego „Ognisko” i patronował Oddziałowi Związku Strzeleckiego „Strzelec”. W 1935–1939 był pierwszym przewodniczącym Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia i kierował sekcją konserwacji zabytków (1935–1939). Od 12 października 1935 do wybuchu II wojny światowej był dowódcą Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu. W maju 1936 został prezesem zarządu Okręgowego Towarzystwa Przyjaciół Związku Strzeleckiego w Przemyślu. W czasie kampanii wrześniowej był dowódcą etapów najpierw Armii „Kraków”, a następnie Armii „Karpaty”. W 1940 przedostał się przez Węgry do Francji, gdzie służył w Inspektoracie Wyszkolenia Naczelnego Wodza. Po klęsce Francji działał w ruchu oporu. Działał też w organizacjach polonijnych. W 1943 roku osiedlił się w Szwajcarii, pracował w Towarzystwie Asekuracyjnym. Zmarł w Genewie i został pochowany na cmentarzu świętego Józefa. W 2010 roku jego imię otrzymał 14. dywizjon artylerii samobieżnej w Jarosławiu.
Wspomnienia z lat 1803–1863
Leon Xiążę Sapieha
Leon książę Sapieha (1803–1878) to jedna z najwybitniejszych postaci XIX w. Polityk, pierwszy Marszałek Sejmu Krajowego Galicji, jeden z dowódców powstania listopadowego na Wołyniu, odznaczony za bohaterstwo Orderem Virtuti Militari (1831). Po klęsce powstania i konfiskacie dóbr kodeńskich, zamieszkał na stałe w Galicji, czyniąc zakupiony zamek w Krasiczynie swą siedzibą rodową. Był znakomitym gospodarzem, inicjatorem rozwoju gospodarczego kraju, patriotą, który poświęcił swe życie odrodzeniu ojczyzny.
*************
We Wspomnieniach odnajdujemy zapis losów arystokraty na tle historycznych wydarzeń XIX w. – od lat dziecięcych, przypadających na czasy wojen napoleońskich, przez młodość i naukę w Paryżu, udział w powstaniu 1830 r., kilkanaście lat służby ojczyźnie jako marszałek krajowy, a potem prezes licznych instytucji finansowych. Zapisy księcia Sapiehy urywają się w 1863 r., zapewne wiek i choroba nie pozwoliły mu prowadzić ich dalej.
*************
Generał Józef Zając. Legionista, lotnik, naukowiec
Jerzy Majka
Generał Zając był osobowością nietuzinkową. Rzeszowianin z pochodzenia, kolekcjoner z zamiłowania. Oficer piechoty, który projektował fortyfikacje śląskie i dowodził polskim lotnictwem. Absolwent elitarnej francuskiej École Supeŕieure de Guerre, posiadający dwa cywilne doktoraty, w tym jeden uzyskany w wieku 60lat na uczelni brytyjskiej, po którym rozwinął badania naukowe izyskał międzynarodowe uznanie.
Książka jest próbą przedstawienia najważniejszych etapów karierywojskowej gen. Zająca […]. Tam, gdzie to było możliwe, przytoczono wypowiedzi i sądy generała, zawarte w jego dziennikach i wspomnieniach. Tekst zasadniczy wzbogacono o opinie i charakterystyki, wystawiane gen. Zającowi przez zwierzchników i współpracowników.
Publikacja została dofinansowana przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Liczba stron: 112, Format: 160×240 mm, Oprawa: twarda, Premiera: 1 września 2012
Balowie. Z bieszczadzkich lasów na salony Krakowa i Lwowa
Balowie to jedna z najważniejszych rodzin szlacheckich ziemi sanockiej. Jako jedyni spośród familii składających się na elity Sanocczyzny, budowali swoją pozycję od początku na tym terenie. W wyniku prowadzonej przez nich w XV–XVII w. akcji osadniczej powstało wiele bieszczadzkich miejscowości, takich jak: Baligród, Cisna, Żubracze, Wołkowyja, Jabłonki czy Łopienka.
Jeszcze w XIX i XX w. Balowie pozostawali ludźmi zasobnymi i dbającymi o wykształcenie, pozostając w kontaktach z elitami artystycznymi Lwowa, Krakowa i Poznania. Ciekawe są także związki rodziny z Jackiem Malczewskim. Maria Balowa to słynna muza malarza i jego wielka miłość, której wizerunek został wielokrotnie uwieczniony na płótnach artysty.
Recenzja: Prof. dr hab Henryk Gmiterek
Redakcja: Adriana Pyszkowska
Opracowanie graficzne: Zbigniew Karaszewski
Format: 165 x 235 mm
Liczba stron: 160
Oprawa: twarda
ISBN: 978-83-89183-86-6
KSU. Rejestracja buntu
Krzysztof Potaczała
"KSU rejestracja buntu" to nie tylko zapis muzycznej drogi chłopaków z Ustrzyk, ale też próba ukazania rzeczywistości, w której dorastali. Znajdziemy w niej więc relacje z młodzieńczych wypraw bieszczadzkich punkowców w góry i ich ataków na harcerzy uczestniczących w operacji Bieszczady40; dowiemy się, jak kontrkulturowa młodzież sabotowała coroczny festiwal filmów radzieckich i w jaki sposób udzielała wsparcia niepodległościowej opozycji. Cennym dokumentem epoki są oryginalne notatki MO i SB z przesłuchań członków KSU oraz ich sympatyków.
Założyciele KSU wyjaśniają, kto i z jakich powodów powołał do życia Wolną Republikę Bieszczad, dlaczego kilku z nich oskarżono w 1979 r. o próbę nielegalnego przedostania się na Zachód, jak przebiegały rewizje w ich domach i jakie prowokacje stosowała bezpieka, by zdyskredytować punkową młodzież.
W przygotowywanej przez rzeszowskie wydawnictwo LIBRA książce Krzysztof Potaczała (dziennikarz Gazety Codziennej Nowiny, mieszkaniec Ustrzyk Dolnych i uczestnik punkowego buntu przełomu lat 70. i 80.) pokazuje, w jaki sposób wśród nastolatków wchodzących w dorosłość u progu lat 80. rodziła się świadomość przynależności do małej ojczyzny (tej ustrzyckiej, bieszczadzkiej, pogranicznej) oraz jaką rolę odegrał w tym punk rock.
Sporo miejsca zajmują wspomnienia członków KSU, ich przyjaciół, fanów, rodzin, nauczycieli, prezenterów muzycznych, a nawet ówczesnych lokalnych oficjeli. Głos zabierają m.in.: Kazik Staszewski (Kult), Robert Brylewski i Maciek Góralski (Kryzys), Andrzej Turczynowicz (jeden z ojców chrzestnych punk rocka w Polsce), Marek Wiernik (Radio dla Ciebie), Paweł Sito (m.in. współautor Krajowej Sceny Młodzieżowej) i szereg innych znanych osób.
Patroni: dlaczego.pl, TVP Kultura, TVP Rzeszów, GC Nowiny, nowiny24.pl, Radio Rzeszów
KSU. Rejestracja buntu
Krzysztof Potaczała
Ponad 30 lat temu Ustrzyki Dolne stały się najważniejszym obok Warszawy i Gdańska ośrodkiem punkowej kontestacji. W kilkutysięcznym miasteczku powstał jeden z najważniejszych polskich zespołów punkrockowych. Jego legenda wciąż fascynuje kolejne rzesze odbiorców, miłośników punkowej muzyki i pewnego stylu życia, który pozwolił przed laty chłopakom z Ustrzyk wybić się ponad lokalność i ponad przeciętność. W sensie muzycznym, obyczajowym i kulturowym. Mimo ciągłych nagonek ze strony MO i SB, problemów w pracy i szkole. "Książka o historii KSU i bieszczadzkiego punk rocka to zapis czasów, w których przyszło nam dorastać; zapis wierny, naszpikowany szczegółami, uporządkowany chronologicznie, a przede wszystkim bogaty dokumentacyjnie" mówi Siczka, lider KSU i jedyny muzyk, który nieprzerwanie gra w kapeli od jej początku do dziś.
Patroni: dlaczego.pl, TVP Kultura, TVP Rzeszów, GC Nowiny, nowiny24.pl, Radio Rzeszów
Liczba stron: 240
Format: 165 x 235 mm
Oprawa: miekka, szyta
Rok wydania: 2010
ISBN: 978-83-89183-68-2
Major Wacław Kopisto – Cichociemny Oficer AK Sybirak
Krzysztof A. Tochman
WACŁAW KOPISTO (1911-1993), przedwojenny oficer, uczestnik wojny obronnej 1939 r., uciekinier z węgierskiego internowania, z determinacją spieszący do organizowanych na Zachodzie Polskich Sił Zbrojnych, potem zrzucony do okupowanego kraju cichociemny, przygotowujący brawurowe akcje podziemnego wojska, wreszcie udręczony na "nieludzkiej ziemi" łagiernik, a po powrocie do zniewolonej Ojczyzny gorliwy obrońca narodowych wartości i u schyłku życia wnikliwy recenzent wciąż zbaczającej na manowce polskiej drogi do wolności to postać ze wszech miar zasługująca na upamiętnienie i trwałą obecność w panteonie suwerennej Rzeczypospolitej.
Zainspirowana wspomnieniami bohatera książka Krzysztofa Tochmana doskonale spełnia ten cel, stanowiąc niezbędną lekturę dla każdego, kto pragnie poznawać odzwierciedlony w indywidualnych losach tragizm i patos dziejów Polski XX w. KRZYSZTOF A. TOCHMAN, ur. w 1959 r. w Szczebrzeszynie. Absolwent rzeszowskiej WSP, historyk, pracownik naukowy Oddziału IPN w Rzeszowie. Specjalizuje się w biografistyce dziejów najnowszych. Współpracuje m.in. z redakcjami Polskiego słownika biograficznego Instytutu Historii PAN w Krakowie i Małopolskiego słownika biograficznego uczestników działań niepodległościowych 19391956 (Kraków). Opracował antologię poezji cichociemnych Niepodlegli ciemności (1991) i Wspomnienia Stanisława B. Skowrońskiego Orzeł ujarzmiony (1998). Jest autorem książek: Cichociemny z Izdebek. Kapitan Michał Fijałka (1993; II wyd. Michał Fijałka.
W obronie Wołynia, 2004), Słownik biograficzny cichociemnych, t. 13, (19942002), Adam Boryczka. Z dziejów WiN-u, t. 12 (19992001), Z ziemi obcej do Polski. Losy żołnierzy PSZ na Zachodzie, którzy powrócili do kraju po II wojnie światowej, t. 12 (20062009).
Liczba stron: 192
Oprawa: broszurowa, okładka ze skrzydełkami
Format: 125x195 mm
ISBN 978-83-89183-58-3
Generał Kazimierz Dworak
...Współpracownik Generała Maczka Organizator Jednostek Pancerno-Motorowych
Jerzy Majka
Niniejsza książka jest pierwszą biografią gen. Kazimierza Dworaka opartą na źródłach archiwalnych i obszernej literaturze. Zasadniczy tekst wzbogacony został o opinie i charakterystyki Kazimierza Dworaka wystawiane przez jego zwierzchników i współpracowników, a także aneksy, zawierające kalendarium służby wojskowej oraz jego pisma. W książce znalazły się liczne zdjęcia archiwalne, w większości dotąd niepublikowane, oraz rysunki i dane techniczne pojazdów używanych przez 10 Brygadę Kawalerii i I Dywizję Pancerną.
Pułkownik Kazimierz Iranek-Osmecki
Jerzy Majka, Grzegorz Ostasz
Wykradłszy się z domu do Legionów, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919-1920. Następnie studiował w Wyższej Szkole Wojennej, w której później wykładał. W roku 1939 jako oficer Sztabu Generalnego przedostał się do Rumunii, a potem do Francji i Wielkiej Brytanii. W Londynie pracował w biurze gen. Kazimierza Sosnowskiego, który kieruje wojskowym podziemiem w Polsce. W listopadzie 1940 roku wyruszył jako emisariusz z misją do Polski. W marcu 1943 roku został zrzucony jako skoczek spadochronowy. Kierował najpierw IV Oddziałem Komendy Głównej AK, Kwatermistrzowskim, a od jesieni 1943 roku, po pogromie wywiadu, II Oddziałem.
Po upadku Powstania prowadził rokowania i popisał akt kapitulacji. Po wojnie pozostał na emigracji. Wiele czasu i energii poświecił dokumentowaniu historii AK. Był jednym z założycieli Studium Polski Podziemnej, redaktorem różnych publikacji, dyrektorem biura Skarbu Narodowego.
Generał Władysław Sikorski
Jerzy Majka
O generale broni Władysławie Sikorskim powiedziano i napisano już sporo, ale tylko część jego bogatej biografii jest szerzej znana. Był wybitna indywidualnością – zdolnym dowódcą i utalentowanym teoretykiem wojskowym, bardzo dobrym organizatorem, zręcznym, choć popełniającym błędy, politykiem. Nie był przy tym pozbawiony wad. Postrzegano go jako osobę porywczą, drażliwą, nadmiernie ambitna, czułą na zaszczyty i dowody uznania.
Niniejsza książka jest próbą zwięzłego przedstawienia najważniejszych etapów jego bogatej drogi życiowej.
Generał Stanisław Maczek
Jerzy Majka
Stanisław Maczek był jednym z najwybitniejszych generałów polskich XX wieku i znalazł trwałe miejsce w dziejach oręża polskiego, choć postrzegano go czasem jako intelektualistę zabłąkanego wśród zawodowych wojskowych....
Szejk z Galicji
Włodzimierz Bonusiak
Książka Szejk z Galicji to pełna, wyczerpująca biografia Ignacego Łukasiewicza, ukazująca jego osiągnięcia i zasługi nie tylko jako pioniera przemysłu naftowego, ale również jako naukowca - wynalazcę lampy naftowej, który zasłużył na trwałe miejsce w panteonie naukowców polskich.
Ignacy Łukasiewicz był człowiekiem nietuzinkowym, który pomimo prowadzenia intensywnych badań naukowych i rozwijania przedsiębiorstwa naftowego w równym stopniu oddawał się pracy społecznej, był aktywnym posłem na sejm, wielkim filantropem, agentem rewolucyjnym Edwarda Dembowskiego, spędził dwa lata w więzieniu za działalność spiskową.
Autor książki, profesor Włodzimierz Bonusiak, opublikował biografię Łukasiewicza w 1985 r. Do dzisiaj wszyscy odwołują się do niej jako do jednego z podstawowych opracowań naukowych na ten temat. Stan badań od 1985 roku uległ zmianie i kolejne opracowanie zagadnienia wnosi wiele nowego.